کانی ها

خواص عمومی کانیها: به واحدهای ساختمانی سنگها کانی گفته می شود که در پوسته زمین نزدیک به 3000 نوع از آن دیده شده است و در تعریف کانی میتوان گفت: مواد طبیعی و جامد، غیر زنده، معمولا متبلور و با ترکیب شیمیائی که یا ثابت است و یا در حدود معینی تغییر می‌کند. اگر مواد همگن در حین انجماد از لحاظ هدایت الکتریکی، حرارتی، سختی یا مقاومت در برابر خراش، فشار، صفات مشابه آنها در تمام جهات یکسان باشد و همچنین در محیط تشکیل بلور این اجسام، مانعی وجود نداشته باشد شکل نهایی بصورت کره در می آید که به این اجسام ایزوتروپ یابی شکل می گویند و لیکن معمولا چنین نیست یعنی بیشتر آنها متبلور بوده و اتمها و مولکولهایشان طبق نظم خاصی در کنار یکدیگر قرار می گیرند و در نتیجه کانی شکل هندسی منظم پیدا می کند که به این اجسام اصطلاحاً انیزوتروپ می‌گویند.

اشکال کانی ها گاهی می تواند مثل بلور نمک بصورت ساده و یا مثل بلور کانی دیستن، بصورت پیچیده تر باشد. بلورها معمولاً زمانی تشکیل می شوند که یا مایعی به حالت جامد در آید و یا محلولی به حالت فوق اشباع برسد بدیهی است که زمان، نقش مهمی در تشکیل بلور داشته و هر چه جدا شدن مولکولهای ماده حل شده از محیط حلال بیشتر طول بکشد بلور درشت تری بوجود می‌آید.

شکل بلور یعنی آرایش اتمها بر خواص فیزیکی آن اثر زیادی دارد بعنوان مثال در مقابل الماس که بسیار سخت، شفاف و متراکم است و دارای چگالی 5/3 می باشد گرافیت بصورت خیلی نرم و سیاه ظاهر می شود که وزن مخصوص 2/2 داشته و انعطاف پذیر می باشد جالب اینکه هر دوی اینها تقریبا از کربن خالص تشکیل شده اند.

سیستم های تبلور:

اجسام متبلور به هفت سیستم تقسیم بندی شده اند و هر کدام از سیستمهای آن خود به دسته های کوچکتر تقسیم می شوند که ما به معرفی هفت سیستم یاد شده اکتفا می کنیم:

1– سیستم مکعبی Cubic

2– سیستم ارتورمبیک orthorhombic 

3– سیستم منو کلینیکMonoclinic 

4– سیستم تری کلینیکTriclineic 

5– سیستم تری گونالTrigonal 

6– سیستم تتراگونالTetragonal 

7– سیستم هگزاگونالHexagonal 

شناسائی کانی ها

رنگ کانی: علیرغم اینکه رنگ کانی بعلت وجود ناخالصی ممکن است مختلف باشد و لیکن از مشخص ترین خصوصیات بیشتر کانیها می تواند باشد مخصوصا کانیهائی که همیشه به یک رنگ مشخص دیده می شوند مثل مالاکیت که همیشه سبز است.

رنگ کانیها یکی از عواملی است که توجه هر بیننده را بطرف خود جلب می کند و طبیعی است که این توجه ممکن است باعث انتخاب نام آنها بر پایة رنگشان بشود مثلا هماتیت از کلمه یونانی  Hematicos به معنی خون آلود و کانی آلبیت از کلمة Albus لاتین به معنی سفید گرفته شده است.

البته برای تشخیص رنگ باید قطعه کوچکی از کانی را شکست و مقطع جدید را مورد توجه قرار داد همچنین لازم به یاد آوری است که رنگ خاکه کانیها غیر از رنگ خود کانیها است بنابراین رنگی که در نتیجه کشیدن کانی بر روی چینی بدون لعاب حاصل می شود برای هر کانی معین و ثابت است این رنگ خیلی بهتر و مطمئن تر از رنگ اصلی کانی می تواند معرّف کانی باشد. رنگ خاکه کانی‌های غیر فلزی معمولاً بی‌رنگ یا به رنگ‌های بسیار روشن است و در عوض کانیهای فلزی رنگ‌های تیره بسته به نوع خود، پدید می‌آورند. گاهی رنگ پودر و رنگ اصلی کانی یکسان است مانند کانی سینابر در حالیکه در کانی پیریت رنگ کانی زرد و رنگ پودر آن سیاه است همچنین در هماتیت و مانیتیت که رنگ هر دو کانی سیاه می باشد، رنگ پودر اولی قرمز آلبالوئی و رنگ دومی سیاه است.

جلا(Luster)

جلای کانی:  توانائی آن در منعکس ساختن نور یا متفرق کردن و یا جذب نمودن آن است که در ذیل به چند نمونه از آن اشاره می کنیم.

1– جلای فلزی (منکعس می سازد) مانند گالن و لبریت

2– جلای صمغی (شبیه به ضمع است) مانند سولفید روی

3– جلای چرب (گویا سطح کانی چرب است) مانند نفلین و تالک

4– جلای شیشه ای (مثل شیشه نور را عبور می دهد) مانند کوارتز و هالیت

5– جلای ابریشمی (ظاهری رشته رشته دارد) مانند سرپانتین یا پنبه نسوز

6– جلای صدفی (ظاهری مثل پوست صدف از خود نشان می­دهد) مانند ژیپس

کلیواژ یا رخ (سطح شکست = سطح تورق)

با توجه به اینکه در بیشتر کانیها، قدرت پیوند میان اتمها در جهات مختلف، یکسان نبوده و بلورهای کانیها به تبع آن وضعیت ساختمان داخلی و اتمی‌شان به هنگام شکسته شدن در امتداد سطوح و یا سطح معینی شکسته می شود، به این سطوح سطح تورق می‌گویند.

ورقه ورقه شدن و خرد شدن کانی، در امتداد سطوح کلیواژ، گاهی بطور کامل و بدون زحمت صورت می گیرد مانند بلورهای میکاها و در برخی اوقات، بلورها با وارد آوردن ضربه یا فشار میتوانند در امتداد سطوح رخ (که محلهای سست تر هستند و شکستن کانیها از آن قسمتها شروع می شود) بطور کامل از هم جدا شوند مانند بلورهای کلیسم و نمک طعام طرز شکسته شدن کانیها را با اصطلاحاتی مثل صدفی، رشته ای، صاف، ناصاف و نامنظم بیان می کنند

درجه سختی کانیها:

درجه سختی هر کانی عبارت است از مقدار مقاومت آن در برابر خراشیده شدن.

سختی کانیها امری نسبی است و هرگز واحد معینی و مشخصی برای آنها انتخاب نشده است. امروزه متداولترین وسیله برای سنجش سختی کانیها استفاده از جدول موس (Mohs) می باشد. در جدول موس، نرم ترین کانیها تالک و سخت ترین آنها الماس انتخاب شده است. در این جدول افزایش سختی کانیها تصاعدی نیست بدین نحو که تعیین اعداد از یک تا ده کاملا قرار دادی بوده و به هیچ وجه سختی مطلق کانیها را نشان نمی دهد. در جدول موس سختی کوارتز 7 و کروندوم 9 و الماس 10 فرض شده است در حالیکه سختی مطلق الماس هزار برابر بیشتر از سختی کوارتز و 150 برابر بیشتر از سختی کرندوم می باشد.

جدول موس

کانی	تالک	ژیپس	کلیست	فلورین	آپاتیت	اورتوز	کوارتز	پوتاز	کرندوم	الماس
درجه سختی	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10

در اندازه گیری سختی کانیها از دو نمونه کانی جدول موس به نحوی انتخاب می کنند که یکی از آنها کانی مورد آزمایش را خط می‌اندازد و دیگری بوسیله کانی مورد آزمایش خراش بردارد. در این شرایط سختی کانی مورد نظر بین سختی دو نمونه کانی جدول موس خواهد بود بعنوان مثال تیغه فولادی چاقو از کوارتز (با سختی 7) خط بر می دارد ولی روی اورتوز با سختی 6 خط می اندازد پس تیغة فولادی چاقو دارای سختی حدود 5/6 خواهد بود. در ضمن شیشه معمولی دارای سختی برابر 5/5 و ناخن دارای سختی برابر 5/2 می باشد.

خواص نوردهی: هرگاه دسته‌ای اشعه نورانی به یک جسم تابیده شود معمولا قسمتی از آن جذب و تبدیل به حرارت می شود ولی در بعضی از کانیها قسمتی از انرژی تبدیل به انرژی نورانی با طول وج بزرگتر شده و معمولا درخشنده می شوند یا رنگ آنها عوض می شود. این خاصیت بنام خاصیت نوردهی یا لومی نسانس خوانده می شود و دو حالت می تواند داشته باشد.

1 – اگر خاصیت نوردهی با رفع علت از بین برود و درخشندگی زایل شود خاصیت نوردهی بنام فلورسانس نامیده می شود.

2 – اگر پس از رفع علت اثر امواج محرک دوام داشته باشد بنام فسفر سانس نامیده می شود لازم به یاد آوری است کانیهائی مثل زیرکن، اسفالریت، آپاتیت و کلسیت در مقابل اشعه های آلفا و بتا و گاما و همچنین اشعة ماوراء بنفش حاصل از لامپ Wood  تحریک شده از خود نور پخش می‌نمایند که به رادیو لومنیسانس معروف هستند.

برای شناسائی کانیها از خواص دیگری نیز استفاده می شود مثل:

خواص مغناطیسی (استفاده از آهن ربا یکی دیگر از طرق شناسائی کانیها بشمار می رود)

خواص شیمیائی (بعنوان مثال اسید کلریدریک بر روی بسیاری از کربناتها اثر می گذارد)

خواص رادیو اکتیو (عده ای از کانیها خاصیت رادیو اکتیو دارند که با مطالعه آن میتوان تا حد زیادی کانی را شناسائی کرد.)

خواص نورانی (میتوان بلورها را در معرض اشعه ایکس قرار داد و سیستم آنها را از روی منحنی های تشکیل شده تشخیص داد)

همچنین از خواص دیگری مثل وزن مخصوص و قابلیت ذوب و قابلیت هدایت الکتریکی و قابلیت انحلال و بو یا طعم و غیره هم میتوان استفاده نمود که بعنوان مثال:

وزن مخصوص طلا 20 و وزن مخصوص گالن 7 می باشد.

تقسیم بندی کانیها از نظر تشکیل:

1 – کانیهای درون زاد یا کانیهای اولیه که خود مستقیما از ماگما (Magma) تشکیل شده اند.

2 – کانیهای ثانویه یا برون­زاد که از تغییر و تبدیل کانیهای اولیه بوجود آمده اند.

3 – کانیهای دگرگونی که از دگرگون شدن دو گروه یاد شده حاصل می شوند.

تعریف ماگما: یک ترکیب سیلیکاتی با مقدار زیادی اکسیدهای فلزی، بخار آب و دیگر مواد فرّار است که از اعماق به قسمتهای بالایی پوسته راه می‌یابد و به تدریج دمای خود را از دست داده و سنگهای آذرین درونی را تشکیل می‌دهند که این سنگها غالباً از کانیهای اولیه تشکیل شده‌اند.

بخشی از ماگما قبل از رسیدن به سطح زمین، منجمد می شود که به آن توده های آذرین درونی می گویند و در واقع سنگهای آذرین درونی را تشکیل می دهند بخشی از ماگما نیز که سیال تر است به حرکت خود به سمت بالا ادامه می دهد و بالاخره به صورت آتشفشان در سطح زمین ظاهر می‌شود ماگمائی که از دهانة آتشفشان در سطح زمین جاری می شود گدازه نامیده می شود. سنگهای آذرین بیرونی مانند بازالت یا سنگ پا از سرد شدن سریع گدازه ها به وجود می آیند.

با توجه به نحوه تشکیل کانیهای مختلف (از نوع کانیهای اولیه) از ماگما، میتوان مراحل مختلفی برای آن قائل شد.

الف) مراحل ماگمائی اولیه:

 تعدادی از کانیهای مهم مثل الماس، پلاتین، کرومیت،  مس و آهن مربوط به این نحوه تشکیل هستند همچنین در سنگهایی مثل گرانیت کانیهای اصلی آن (مثل کوارتز – فلوسپات و میکا) و حتی در بعضی سنگها کانیهای فرعی نیز در مراحل ماگمائی اولیه تشکیل می شود.

در ابتدای این مرحله که ماگما آکنده از انواع یونها است به علت فراوانی یونهای اکسیژن و سیلیسیم، کاملترین پیوند بین آندو بوجود می آید این گروه از سیلیکاتها را که از چهار وجهی های منفرد تشکیل شده اند بنام سیلیکاتهای منفرد (نزو سیلیکاتها) می نامند که در مرکز این چهار وجهی یک اتم سیلسیم و در رأس‌های آن چهار اتم اکسیژن قرار دارند و الیوین به فرمول (mg.Fe)₂ [Sion] از این گروه است.

در قسمت بعدی از مرحلة ماگمائی اولیه چون تعداد یونها کمتر شده لذا هر چهار وجهی در یک یون اکسیژن با زنجیر مجاور مشترک است. این سیلیکاتها بنام سیلیکاتهای زنجیری (اینو سیلیکات) نامیده می شود . در بخش بعدی از این مرحله، چون تعداد یونها باز هم کمتر می شود در نتیجه، چهار وجهی‌های تشکیل شده در سه رأس با هم مشترک می شوند و حالت صفحه ای پیدا می‌کنند که معروف به سیلیکاتهای صفحه‌ای یا فیلو سیلیکاتها می‌باشند. و در  آخر این مرحله، نه تنها صفحات در تمام رئوس مشترکند و تشکیل سیلیکاتهای دار بستی را می دهند بلکه گاهاً هم یون آلومنییم به جای قسمتی از سیلسیم جایگزین می شود و گروهی بنام تکتو سلیکاتها را بوجود می‌آورند.

ب) مرحله پگماتیتی (Pegmatite)

ماگماهایی  که مرحله اول را گذرانده و اینک جسم سیال و مذابی است که مقداری از عناصر خود را هم در مرحله قبلی از دست داده است امّا همین ماگما هنوز عناصر کمیابی مثل فلوئور، کلر و بُر فراوانی دارد که به طرف بالا رانده می شوند و شکستگی ها و فضاهای خالی سنگها را پر می کنند. البته کانیهای اصلی موجود در این محلول (پگماتیت گفته می شود) همان کانیهای ماگمای گرانیتی یعنی کوارتز و فلد سپات و میکا است اما مقداری رقیق‌تر و همچنین در حضور گازهای بیشتر و در نتیجه آن فضای کانی در اطراف دارای نطفه‌های بلور بیشتر و بلورهای حامله درشت‌تر خواهد بود که این از ویژگیهای مهم مرحله پگما تیتی است.

ج ) مرحله گازی (پنوماتولیتیکی  Peneubatditic )

گازها ضمن حرکت با یکدیگر و سنگهای اطراف محل عبور خود، فعل و انفعالاتی انجام می دهند و بدین ترتیب ترکیب آنها و سنگهای اطرافشان تغییر می کند که اگر محصولات گازی در اعماق زمین از ماگما جدا شود و کانیهایی تشکیل دهد. آن را نفوذی می گویند و اگر در سطح زمین یا در مجاورت آن انجام گیرد آنرا خروجی یا آتشفشانی می خوانند.

د) مرحله گرمایی (Hydrothermal)

محلولهای گرمایی، آبهای داغ محتوی تعداد زیادی کانی هستد که در مرحله آخر تبلور ماگما، از آن جدا می شوند، که بخش عمده‌ای از کانیهای ماگما را نیز با خود حمل می کنند و از سوی دیگر، محلولهای مزبور، ضمن حرکت از درون سنگها، با آنها نیز فعل و انفعالاتی انجام می دهند و برخی از عناصر خود را در آنها وارد کرده و پاره ای از عناصر سنگها را به خود جذب می کنند

گاهاً محلول گرمایی ضمن حرکت از لابه‌لای سنگها، بعضی از عناصر آنها را جدا کرده و به جای آنها عناصر دیگر را جایگزین می کند این فرایند (جانشینی گرمایی) به نحوی انجام می گیرد که در تمام مدت، سنگ حالت جامد خود را حفظ کرده است و در حالی که ممکن است در نتیجه این عمل، ترکیب شیمیائی و کانی شناسی سنگ تغییر کند و کانیها، و سنگهای جدیدی را تشکیل دهد که به نام محصولات جانشینی معروف هستند.

کانیهای ثانویه:

این کانیها معمولاً در شرایط فشار و درجه حرارت بالا تشکیل می شوندو با شرایط سطح زمین سازگاری چندانی نداشته و لذا از فرایندهای هوازدگی، رسوبی و حیاتی متأثر می شوند.

فرایندهای هوازدگی: بافت سنگ تغییر می کند و تغییراتی در کانیهای آن ایجاد می شود و خرد می شود و طی عوامل مختلف مثل آفتاب و باران و ... تغییر کرده یا حل می شوند و در نهایت کانیهای جدید ایجاد می شود.

فرایندهای رسوبی: آب از جسمی اشباع می شود آنگاه ته نشین شده (مثل دریاچه ارومیه) حاصل این رسوب در حوضچه ها، که آب آن‌ها تبخیر شده، ایجاد یک کانی با منشاء رسوبی است. نحوه تشکیل کانی ژیپس (سنگ گچ) و نمک معمولی و بسیاری از دیگر کانیها به همین نحو می‌باشد.

فرایندهای حیاتی: مواد اولیه تشکیل زغال سنگ همان درختان بوده و نفت و مواد نفتی، حاصل بقایای موجودات ریز دریائی و تخمیر آنها هستند و همچنین حیوانات میکروسکپی دریا در تشکیل کانیهای آهن و منگنز در کف دریا نقش عمده ای را بعهده دارند. اینها همه اشاره به اثر موجودات زنده در تشکیل کانیها دارند.

کانیهای دگرگونی:

کانیها و سنگها در اثر حرارت و فشار شکل بلور و مشخصات اولیه خود را از دست می دهند که به این تغییر دگرگونی می گویند.

الف) دگرگونی همبری یا مجاورتی: هنگامی که ماگما در اعماق زمین تشکیل می شود بخشهای مختلف آن ضمن حرکت خود به سمت بالا در تماس با سنگهای دیگر قرار می گیرد در این حالت در اثر حرارت و فشار زیاد ماگما یا محصولات آن، سنگهای اطراف دگرگون می شود و در کانیهای آنها تغییر به وجود می‌آید و در نتیجه به کانیهای دگرگونی تبدیل می شوند. مثال: توده مذاب گرانیتی در تماس با سنگهای آهکی مقداری سیلیسیم از ماگما به سنگ آهک نفوذ می کند. (در مقابل کلسیم از سنگ آهک خارج می شود) و کانی جدید ولاستونیت  (Wollastonite)  Ca₃(si₃ o₉) تشکیل می­شود.

ب) دگرگونی عمومی یا ناحیه ای: مواد مختلفی که در دریاها رسوب می کنند و لایه های رسوبی را تشکیل می دهند به مرور به سمت پائین حرکت می کنند و گاهی هم در اثر حرکات دیگر پوسته زمین مثل چین خوردگی به اعماق زمین فرو می روند و در اثر تغییر فشار و دما حجم بزرگی، دگرگون می شوند. میتوان بطور مثال از انواع میکاها، گروناها و دیستن را نام برد و گاهی در اثر این نوع دگرگونی کانسارهای بزرگ آهن نیز ایجاد می شوند.

ج)دگرگونی حرکتی: (این نوع دگرگونی: از نظر تشکیل کانیها از انواع دیگر آن اهمیت بیشتری دارد)

هنگامی که قسمتی از پوستة زمین شکسته شود و قطعات شکسته شده نسبت به هم بلغزند، در نتیجه فشار و درجه حرارت، در محل لغزش، مواد موجود تغییر می یابد و بعضی از انواع کانیهای دگرگونی را بوجود می آورد. کانی سبز اپیدوت (Epidot) یکی از محصولات این نوع دگرگونی می باشد.

تقسیم بندی کانیها از لحاظ ترکیب شیمیائی:

الف) کانی های سیلیکاته  ]از ترکیب بنیان سیلیس Sio₄) (+ عناصر دیگر بوجود می آید[

انواع کانی های سیلیکاته:

کانی های سیلیکاته رنگ روشن که فاقد Fe  و  Mg می باشد (مثل کوارتز، فلدسپات، ارتوکلاز، پلاژیو کلاز، میکای سفید)

کانی های سیلیکاته تیره رنگ که دارای Fe  و Mg می باشد (مثل هوربنلاند – اوژیت – اولیوین – میکای سیاه)

ب) کانی های غیر سیلیکاته (که در آنها ترکیب بنیان سیلیس وجود ندارد)

انواع کانی های غیر سیلیکاته:

1- سولفاتها: از ترکیب So₄ + عناصر دیگر

مثل: سنگ گچ Caso₄ , 2H₂ O

ایندرید Caso₄ 

باریتینBaso₄ 

2- کربناتها: از ترکیب  Co₃ + عناصر دیگر

مثل: کلیستCaco₃ 

دولومیت (کربنات مضاعف کلسیم و منیزیم)   Ca,Mg(Co₃)₂   

منیزیتMgco₃ 

3- فسفاتها: از ترکیب Po_A  + عناصر دیگر

مثل: آپاتیت

فیروزه

4- کلریدها: از ترکیب بنیان CL + عناصر دیگر

مثل: هالیت  Nacl 

سیلویت

5- اکسیدها: از ترکیب بنیان O₂ + عناصر دیگر

مثل: هماتیتo₃     Fe₂  اکسید فریک بدون آب (رنگ قرمز)

مانیتیتo₄         Fe₃     اکسید مغناطیسی آهن (رنگ سیاه)

لیمونیت  , 2H₂ o o₃ Fe₂    اکسید فریک آبدار (زرد رنگ)

کروندم  Al₂ O₃         

6- سولفیدها: از ترکیب بنیان S  + عناصر دیگر

مثل: گالنPbs  

پیریت  Fes₂ 

اسفالریتZns 

7- اجسام ساده:  C (الماس – گرافیت) ،  S (گوگرد) ،   Fe (آهن) ،  Ag (نقره) ،  ،Au،Pt،Cu

نمونه سؤالات فصل پنجم

1- کانی را تعریف کنید.

2- اجسام ایزوتروپ و انیزوتروپ را مقایسه کنید.

3- سیستم­های تبلور را نام برده و شکل کانی را توضیح دهید.

4- شناسایی کانی از روی رنگ آنرا بطور کامل توضیح دهید.

5- سختی کانی چیست؟ جدول موس را توضیح دهید.

6- رخ یا گلیواژ را به اختصار بنویسید.

7- جلای کانی را با ذکر چند مثال توضیح دهید.

8- خواص نوردهی را در کانیها مقایسه کنید.

9- شناسایی از روی خواص زیر را به اختصار با مثال بنویسید.

خواص نورانی، خواص مغناطیسی، خواص شیمیایی، رادیواکتیو، وزن مخصوص

10- انواع کانیها از نظر شکل را نام برده و مختصر توضیح دهید.

11- مراحل ماگمایی اولیه در تشکیل کانیهای درون­زا (اولیه)را شرح دهید.

12- مرحله پگماتیتی را بنویسید. (مربوط به تشکیل کانیهای اولیه)

13- مرحله گازی را در تشکیل کانیهای درون­زا بطور کامل شرح دهید.

14- مرحله گرمایی در تشکیل کانیهای ­درون­زاچیست؟

15- کانیهای ثانویه از چه فرآیندهایی متأثر می­شوند توضیح دهید.

16- تغییرات در کانیهای دگرگونی چگونه است. بطور کامل شرح دهید.

17- تقسیم­بندی کانیها از لحاظ ترکیب شیمیایی را بطور کامل بنویسید.

نمونه تستهای فصل پنجم

7- جلای کانی می‌تواند ... باشد .

الف)چرب          ب)صمغی ، صدفی      ج)فلزی ،شیشه ای ،ابریشمی     د) همه موارد

8-کلیواژ یا رخ  عبارت است از :

الف) سطوحی که به علت سست تر بودن مواد در آن محلها، شکستنی کانی‌ها از آنجا شروع می‌شود.

ب) در بیشتر کانی‌ها قدرت پیوند میان اتمها در جهان مختلف یکسان نیست لذا بلورهای کانی‌ها به تبع از ساختمان داخلی و اتمی در امتداد سطوح معینی شکسته می‌شوند.

ج) سطوحی که ورقه ورقه شدن و خرد شدن کانی در امتداد آن سطوح گاهی بدون زحمت صورت می‌گیرد.

د) هر سه مورد صحیح است. 

9- کدام گزینه صحیح است؟

الف) اگر خاصیت نور دهی با رفع علت از بین برود و درخشندگی زایل شود خاصیت نور دهی بنام فسفر سانی است.

ب) اگر پس از رفع علت اثر امواج محرک دوام داشته باشد خاصیت نور دهی فلور سانس است.

ج) اگر قسمتی از اشعه نورانی تابیده شده به جسم به انرژی نورانی با طول موج بزرگتر تبدیل شود و جسم درخشنده تر شده یا رنگش تغییر کند خاصیت نور دهی لومی نسانی خوانده می‌شود.

د) فسفر سانی همان خاصیت نورانی است که از کانیهائی مثل زیرکن ، اسفالریت در مقابل اشعه های الفا،تبا ، گاما و ماوراء بنفش حاصل از لامپ  وود (wood) تحریک شده و نور پخش می‌نمایند.

10-جزء تقسیم بندی کانی‌ها از نظر تشکیل نمی‌باشند:

الف) کانی های ثانویه یا برون زا که که از تغییر و تبدیل کانی های اولیه به وجود آمده است.

ب) کانی‌های واسطه که از تبدیل کانی‌های اولیه به کانی‌های ثانویه به وجود می‌آید.

ج) کانی‌های درون زا یا اولیه که در سدد مستقیما از ماگما تشکیل شده است.

د) کانی‌های دگرگونی که از دگرگون شدن دو گروه کانی‌های اولیه و ثانویه به وجود آمده است.  

11- تقسیم بندی مراحل مختلف تشکیل کانی های اولیه عبارتند از:

الف) پگماتیتی، پنوماتیکی، گرمایی، دگرگونی

ب) ماگمایی اولیه، گلماتیکی، پنوماتیکی، گرمایی

ج) ماگمایی اولیه، گازی، گرمایی، مجاورتی

د) پگماتیکی، پنوماتیکی، گرمایی، همبری

12-کدام گزینه صحیح است؟

الف) زمانی که به علت فراوانی یون های اکسیژن و سیلیم کامل ترین پیوند بین آن دو ایجاد می شود سیلیکان های منفرد ایجاد می شود.

ب) اگر تعداد یون ها کم شده و هر چهار وجهی در یک یون اکسیژن مشترک شود .....به وجود می آید.

ج) اگر در سه راس چهار وجهی با هم مشترک شوند معروف به سیلیکان های داربستی مشهورند.

د) هر سه مورد صحیح است.

13- از ویژگی های مرحله پگماتیتی است:

الف) در مرحله پگماتیتی محلول های داغ ضمن عبور از درون رنگ ها با آنها فعل و انفعالات انجام داده و بعضی از عناصر خود را در آنها وارد کرده و بعضی را جذب می کند.

ب) ماگما حرکت با یکدیگر و سنگ های اطراف معبر فعل و انفعالات انجام داده و عناصر جایگزینی به وجود می آید.

ج) فضای کانی در اطراف سطح های بلورها بیشتر و بلورهای در حال رشد درشت ترند.

د)همه موارد صحیح است.

14- کدام گزینه صحیح است؟

الف) کانی های اولیه تشکیل شده در شرایط فشار و درجه حرارت بالا با شرایط زمین سازگاری نداشته لذا تغییراتی را متحمل می شوند و کانی های ثانویه به وجود می آید.

ب) طی فرایند رسوبی از مواد مذاب و ماگما تغییراتی در کانی ایجاد شده و کانی های اولیه شکل می گیرد.

ج) طی فرایند دگرگونی ماگما تبدیل به کانی های اولیه شده که به این تغییر دگرگونی می گویند.

د) همه موارد.

15- انواع دگرگونی در کانی های دگرگونی عبارتند از:

الف) همبری یا مجاورتی، حرکتی، گرمایی

ب)حرکتی،عمومی یا ناحیه ای، گرمایی

ج) پگماتیتی، مجاورتی، حرکتی، گرمایی

د) همبری یا مجاورتی، عمومی یا ناحیه ای، حرکتی

16-هنگامی که قسمتی از پوسته زمین شکسته شود و قطعات شکسته شده نسبت به هم بلغزند در نتیجه فشار و درجه حرارت در محل لغزش مواد موجود تغییر می یابد و بعضی کانی های دگرگونی به وجود می آید. مثل:

الف) اسفالریت

ب) اپیدوت

ج) میکا

د) دیستن

17- کانی های سیلیکاته:

الف) در بنیانشان سیلیس وجود ندارد.

ب) به رنگ تیره و روشن هستند که رنگ آنها به علت شدت حرارت تشکیل آنهاست.

ج) از ترکیب بنیان s و عناصر دیگر به وجود آمده است.

د) هیچ کدام.

18- تقسیم بندی کانی ها از لحاظ شیمیایی عبارتند از:

الف) کانی سیلیکاته، غیر سیلیکاته، تزوسیلیکات ها، فروسیلیکات ها

ب) کانی سیلیکاته، کانی های دگرگونی،

ج) کانی های غیر سیلیکاته، سیلیکاته، سیلیکات های روشن، سیلیکات های تیره

د) اولا کانی سیلهاتهای روشن و تیره، ثانیا غیر سیلیکات ها یعنی یکی از بنیان های_h soو co₃و  po_hو  clو o₂ و sو c به علاوه عناصر دیگر.

19- چرا سختی الماس بیشتر از گرافیک است؟

الف) تفاوت ترکیب شیمیایی

ب) منشا تشکیل

ج) طرز استقرار اتم ها

د) همه موارد صحیح است

20- درجه سختی کدام کانی بیشتر است؟

الف) کوارتز

ب) کلسیت

ج) ارترز

د) توپاز

21- درجه سختی کانی های تالک و ژیپس به ترتیب کدام است؟

الف) 1و2

ب) 2و3

ج) 3و4

د) 4و5

22- کدام کانی جزو خانواده سولفات هاست؟

الف) پیرست

ب) دولومیت

ج) ژیپس

د) کلسیت

23- رنگ گرد کدام کانی قهوه ای است؟

الف) گرافیک

ب) هماتیت

ج) مانیتیت

د) پیریت

24- کدام گروه از کانی های زیر فاقد آهن و منیزیم است و به رنگ روشن دیده می شود؟

الف) باریت، بیوتیت، گرافیک

ب) فلدسپات، کوارتز، موسکویت

ج) الیوین، پیروکسن، آمفیبول

د) بیوتیت، ارتوکلاز، پلاژیوکلاز

25-سیلیکات های آلومین معمولا ویژه سنگ های ...

الف) آذرین درونی هستند

ب) آذرین بیرونی هستند

ج) دگرگونی هستند

د) مشخص کننده سنگ خاصی نیستند

26- پلاژیوکلاز :

الف) نوعی کانی سیلیکاته از گروه فلدسپات ها است

ب) نوعی سنگ دگرگونی است

ج) نوعی کانی سیلیکاته از گروه کانی های آهن و منیزیم دار است

د) نوعی کانی سیلیکاته از گروه سیلیکات های آلومین است

27- کدام کانی بر روی شیشه اثر خراشیدگی دارد؟

الف) آپاتیت

ب) کلسیت

ج) توپاز

د) فلوئوریت